Tôi vẫn nhớ như in, đâu đó khoảng những năm 2000, lúc tôi học cấp 2. Một buổi chiều, bố mang về mấy tờ giấy " Trái Phiếu Giáo Dục"
Trong suy nghĩ của một thằng trẻ con tò mò khi ấy, cầm lên ngắm nghía, hoa văn của nó rất đẹp, nhìn giống tiền nhưng lại chẳng phải là tiền
Hỏi thì Bố chỉ “à, ừ” cho qua chuyện. Ngày đó, nhà trường “trừ toẹt” đi vài ngày lương của giáo viên để đổi lấy những tờ trái phiếu như thế.
Bố mẹ mình là giáo viên, lương vốn đã chẳng dư dả, lại phải ôm thêm mấy tờ giấy mà không biết có đem ra chợ mua được cân thịt hay không.
Trong ánh mắt bố khi cầm tờ giấy ấy, tôi thấy một nỗi buồn khó gọi tên, một kiểu chấp nhận lặng lẽ.
Bởi suy cho cùng, người làm nghề dạy học khi ấy chỉ biết chuyên tâm với phấn trắng bảng đen, nào có mấy ai hiểu về tài chính, chứng khoán, trái phiếu, cổ phiếu như bây giờ…
 |
| Một góc nhìn ấn tượng về các trái phiếu tiết kiệm Việt Nam từ góc độ độc đáo, thể hiện thiết kế tinh xảo và ý nghĩa lịch sử của chúng. Những trái phiếu này, do Bộ Tài chính phát hành, phản ánh quá khứ kinh tế của Việt Nam với các mệnh giá 200.000 và 500.000 VND. |
Có một điều đến giờ vẫn còn nguyên trong trí nhớ tôi. Hóa ra trái phiếu nó không phải thứ xa lạ – nó đã từng len lỏi vào từng ngôi nhà, từng bữa cơm của nhiều gia đình, dù đôi khi dưới hình thức “bắt buộc”.
Từ trái phiếu giáo dục, trái phiếu kênh mương nội đồng, trái phiếu nông thôn… đến trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp bây giờ – tất cả đều là minh chứng cho một quá trình phát triển của thị trường vốn Việt Nam.
- Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi tìm định nghĩa trái phiếu là cái gì?
- lịch sử hình thành trái phiếu ở thế giới và Việt Nam
- cách định giá trái phiếu theo Yield to Maturity (YTM)
- và cả những rủi ro, bài học đắt giá từ các đợt phát hành trái phiếu từng gây sóng gió.
Trái phiếu ấy mà, Đơn giản thôi anh em đừng sợ, vì hiểu kỹ cũng giống như lựa chọn trong cuộc đời: lấy vợ hiền hay lấy vợ đẹp
không có gì là hoàn hảo tuyệt đối, chỉ có cái phù hợp với mình mà thôi.
Định nghĩa Trái phiếu là gì?
Định nghĩa theo kiểu sách giáo khoa: Trái phiếu là một loại chứng khoán xác nhận nghĩa vụ nợ của người phát hành đối với người sở hữu. Cụ thể, khi phát hành trái phiếu, nhà phát hành cam kết trả lại số tiền gốc (mệnh giá) vào ngày đáo hạn và trả lãi định kỳ (coupon) trong suốt kỳ hạn.
Nói toạc móng heo: Trái phiếu (bond) là tờ giấy ghi nhận khoản vay. Người phát hành (chính phủ, doanh nghiệp, ngân hàng) cần tiền → phát hành trái phiếu. Người mua bỏ tiền → trở thành chủ nợ, và sẽ nhận lại gốc + lãi đúng hẹn.
Thì ra hiểu kiểu nó như thế này:
- Doanh nghiệp hoặc chính phủ hoặc tổ chức cá nhân vay tiền của nhà đầu tư.
- Đổi lại, họ phát hành cho anh em một tờ giấy gọi là trái phiếu, cam kết sẽ trả lại gốc và lãi sau một thời gian nào đó.
- Vậy nên, mua trái phiếu tức là anh em đang đóng vai “chủ nợ”, ngồi rung đùi nhận lãi định kỳ đó anh em ạ
Điểm khác nhau giữa trái phiếu và cổ phiếu
Điểm khác biệt lớn nhất nằm ở bản chất quan hệ:
- Cổ phiếu là góp vốn làm ăn. Bạn trở thành cổ đông, tức là đồng sở hữu doanh nghiệp. Công ty lãi thì bạn được chia cổ tức, giá cổ phiếu tăng thì bạn vui như trúng Vietlott. Nhưng công ty lỗ, cổ phiếu rớt giá thì bạn ôm đau thương – lời ăn lỗ chịu, chẳng kêu ai.
- Trái phiếu là cho vay, đến hạn thì đòi. có nghĩa là Bạn chính thức là “chủ nợ”, đưa tiền cho công ty hoặc Chính phủ mượn. Họ cam kết đến ngày đẹp trời nào đó sẽ trả lại cả gốc lẫn lãi. Dù công ty ăn nên làm ra hay lỗ sặc gạch, thì bạn vẫn được nhận lãi định kỳ (trừ khi họ… bùng nợ).
- 👉 Cổ phiếu với trái phiếu là cặp bài trùng. chưa đọc bài “Cổ phiếu là gì?” thì khác gì nói chuyện lấy vợ mà chẳng biết vợ hiền hay dữ. Link màu cam tôi để sẵn đó, vô đọc xem tiếp về cổ phiếu nhé anh em! Tìm hiểu cổ phiếu là gì tại đây
So sánh trái phiếu và cổ phiếu – lấy vợ hiền hay vợ đẹp?
Cổ phiếu = lấy vợ đẹp nhưng hay giận hờn, vì đẹp nên tâm trạng thường hay lên xuống theo thị trường. Giá cổ phiếu có thể bay nóc, nhưng cũng có thể sập như chứng khoán theo đà lên xuống của thị trường
Trái phiếu = lấy vợ hiền, biết nấu cơm, pha trà, chăm con, chuẩn dâu việt, lãi suất ổn định, ít drama.
tóm lại là nếu có 2 sự lựa chọn thì ta cứ băn khoăn kiểu:
- Lấy vợ hiền hay lấy vợ đẹp😅?
- Ăn phở hay ăn cơm nhà? yêu thôi hay mập mờ?
- Giữ tiền mặt hay để tiền trong APP vietcombank?
- Uống bia hơi hay uống rượu ngoại? cà phê hay trà bát tiên?
- Mua đất quê hay gửi tiết kiệm ngân hàng?
- Đi xe xăng hay xe điện? nghe đen vâu ráp hay nghe nhạc sơn tường phiêu?
- Nước mắm chinsu tỏi ớt hay dùng cốt cá cơm phú quốc? 😅 đùa thế mà cũng nghĩ ra được
Đùa đấy. Quay lại chủ đề tài chính này cũng thế: Tùy khẩu vị rủi ro của anh em. Muốn ăn chắc mặc bền thì trái phiếu chuẩn vợ quốc dân ngoan hiền như gái tuyên quang. Muốn phiêu lưu, lãi to lỗ to thì chơi cổ phiếu.
Vì sao người ta gọi trái phiếu là “giấy ghi nợ”?
Người ta gọi trái phiếu là “giấy ghi nợ” vì bản chất của nó đúng nghĩa là tờ giấy thể hiện cam kết nợ giữa doanh nghiệp/Chính phủ (bên phát hành) với nhà đầu tư (người mua).
- Khi bạn mua trái phiếu, bạn cho bên phát hành vay tiền.
- Tờ trái phiếu sẽ ghi rõ: số tiền vay (mệnh giá), lãi suất (coupon), thời hạn vay (kỳ hạn), và ngày phải trả cả gốc lẫn lãi.
- Doanh nghiệp/Chính phủ chính là con nợ, còn nhà đầu tư là chủ nợ.
Trái phiếu chính là cái hợp đồng vay tiền cao cấp, thay vì viết tay “Anh Ba vay anh Tư 10 củ, lãi 10%/năm”, thì giờ in hẳn một cái giấy đóng dấu đỏ cho nó sang chảnh. Nhà đầu tư cầm tờ này coi như cầm cái “giấy đòi nợ” xịn xò.
Anh em chứng khoán hay băn khoăn: mua trái phiếu an toàn mà lãi thấp, hay đánh cổ phiếu rủi ro nhưng lãi to?
ok: anh em đọc đến đây đã hiểu sơ qua về khái niệm và định nghĩa rồi, để tôi pha ấm TRÀ BÁT TIÊN mời anh em thưởng thức và đoc tiêp đến lịch sử ra đời của nó nhé
Lịch sử ra đời và phát triển của trái phiếu
Trái phiếu không phải mới ra đời cùng chứng khoán đâu, mà nó có “gia phả” lâu đời rồi anh em ạ
- Thời cổ đại: Chính quyền thời cổ đại từng phát hành “phiếu nợ” để vay lúa, vay bạc.
- chính quyền thời đó phát động chiến tranh, dân chúng đóng góp tiền,vàng bạc, vật phẩm cho nhà nước, và nhận cam kết trả lãi
- Thế kỷ 18–19: Nhiều quốc gia châu Âu và Mỹ phát hành trái phiếu để gây quỹ xây dựng đường sắt, cầu cống.
- Thế kỷ 20–21: Chính phủ, tập đoàn, ngân hàng toàn cầu coi trái phiếu là “nguồn lực” tài chính. Quỹ hưu trí, bảo hiểm, nhà đầu tư lớn đều ôm trái phiếu để giữ ổn định dòng tiền.
Ở Việt Nam: Sau Đổi Mới (1986), Nhà nước phát hành trái phiếu Chính phủ để huy động vốn cho ngân sách, xây dựng đường sá, trường học. ngày đó còn đói nghèo lạc hậu, cần kêu gọi để có nguồn vốn xây dựng cơ sở hạ tầng
Đặc biệt, có thời kỳ rộ lên khái niệm trái phiếu công trình: trái phiếu giáo dục: xây dụng trường học, trái phiếu kênh mương nội đồng, trái phiếu nông thôn… nghe tên là thấy mùi “quê hương mộc mạc” rồi 😅.
Nhiều bác nông dân thời đó cũng ôm trái phiếu để góp vốn xây trường, làm cầu, làm thủy lợi.
không tin thì anh em cứ chia sẻ bài viết này cho các bác phụ huynh đọc xem có khi lại nhớ ra cái tờ trái phiếu ấy cất ở góc nào? giờ đem đi bán cũng được khối tiền đồ cổ đó
Đặc điểm cơ bản của trái phiếu có những yếu tố chính
Một trái phiếu luôn gắn liền với vài yếu tố: đầu tiên là nó phải giống tiền, có các hoa văn để không thể làm giả được. gắn với quốc hiệu, quốc huy, huy hiệu, logo của tổ chức nào? và số sêry
- Đơn vị phát hành: Chính phủ, doanh nghiệp, ngân hàng.
- Mệnh giá (Face Value): Giá trị gốc, thường 100.000 đồng, 1 triệu, hay 1000 USD.
- Kỳ hạn (Maturity): 1 năm, 3 năm, 5 năm, 10 năm…
- Lãi suất (Coupon rate): % lãi mà nhà phát hành trả cho trái chủ.
- Ngày đáo hạn: Thời điểm hoàn trả gốc.
Anh em nhìn trái phiếu như cái hợp đồng vay tiền có đóng dấu đỏ. Chỉ khác là nó có thể mua bán trên thị trường (secondary market), chứ không phải cầm một tờ giấy rồi cất tủ chờ đến ngày trả.
Các loại trái phiếu – từ chính phủ tới kênh mương nội đồng
1/Trái phiếu Chính phủ (Government Bonds)
- An toàn nhất, vì Nhà nước ít khi bùng nợ.
- Lãi suất thấp, chỉ nhỉnh hơn gửi tiết kiệm.
- Ví dụ: Trái phiếu Chính phủ Việt Nam kỳ hạn 5 năm lãi 3,5%/năm.
- Lãi suất cao (8–12%/năm), nhưng rủi ro lớn.
- Đặc biệt ở Việt Nam, nhiều công ty bất động sản từng phát hành trái phiếu lãi chót vót, nhưng rồi dính “drama Tân Hoàng Minh”.
Trái phiếu Ngân hàng: an toàn, lãi tầm 6–8%/năm.
Trái phiếu Quốc tế: Phát hành bằng USD, EUR. Rủi ro tỷ giá kèm theo.
Trái phiếu công trình – đặc sản thời kỳ đổi mới những năm 198x:
- Trái phiếu giáo dục: gom vốn xây trường, mua bàn ghế, sách vở. (Người ta trừ toẹt ngày công của các thầy cô giáo để phát cho họ mấy tờ phiếu về. Nếu có cơ hội được lựa chọn lại nghề nghiệp lần nữa biết đâu các thầy học ngành tài chính kế toán cho xong)
- Trái phiếu kênh mương nội đồng: huy động tiền làm thủy lợi, kênh dẫn nước tưới ruộng.
- Trái phiếu nông thôn: huy động vốn làm đường làng, điện thắp sáng.
- Nghe có vẻ “quê mùa” nhưng chính những tờ trái phiếu là nền móng huy động vốn cộng đồng thời kỳ đầu.
- trái phiếu ngắn hạn: 3 đến 6 tháng hoặc 1 năm là thanh toán rồi
- có trái phiếu dài hạn lên tới 10 năm hoặc lâu hơn: đúng kiểu mọc rễ thành cây đa luôn😅
Cách Định giá trái phiếu – công thức YTM căng như vật lý lượng tử
Yield to Maturity (YTM) = Lợi suất đáo hạn. Hiểu nôm na, đây là tỷ suất sinh lời thực tế nếu anh em ôm trái phiếu tới ngày đáo hạn, không bỏ giữa chừng.
 |
| đây là cách định giá trái phiếu, ôi thực ra thì công thức này tôi chịu😅 |
- P: giá mua trái phiếu hiện tại (anh em bỏ tiền ra).
- C: tiền lãi coupon hàng kỳ (tiền cafe hàng năm).
- FV: mệnh giá – lúc đáo hạn trả lại (tiền gốc).
- n: số kỳ hạn còn lại.
Nghe thì toàn cao siêu như “hóa học hữu cơ với vật lý lượng tử ”
bây giờ cứ ví dụ một cái thực tế nhất: Giả sử một trái phiếu mệnh giá 1 triệu, lãi suất coupon 10%/năm, kỳ hạn 3 năm.
Mỗi năm bạn nhận 100k tiền lãi (coupon). (cố định không hơn, chỉ nhận được 100k thôi)
Đến cuối năm thứ 3, bạn nhận lại 1 triệu gốc.
vậy là tất toán: 1 triệu 300k. nhưng như thế thì thường quá. chưa giàu được
giờ tôi đầu tư lớn. mua tờ trái phiếu đó với giá 800k thôi.
ai bán? người không thích sẽ bán, kiểu bán đi để lấy tiền đong gạo chẳng hạn.
cũng có cò mồi ép giá vân vân, vậy là chúng ta sẽ mua nhiều tờ trái phiếu mệnh giá 1 triệu với giá 800k.
đợi 3 năm nữa ta sẽ bán.
đơn giản thế thôi, Đọc công thức thì đau đầu, nhưng bản chất chỉ là:
- Coupon = tiền lãi hằng năm.
- Giá thị trường càng thấp hơn mệnh giá, lợi suất thực tế càng cao.
Nói vui: mua trái phiếu cũng giống như đi chợ gặp mớ rau rẻ bất ngờ – vẫn là rau đó thôi, nhưng giá ngon thì lời bạn được nhiều hơn 😅.
Ưu điểm khi đầu tư trái phiếu – vợ hiền ít drama
Trái phiếu là vợ hiền trong làng chứng khoán
- Thu nhập ổn định: Nhận lãi đều đặn, không lo “sáng xanh chiều đỏ”. như chơi cổ phiếu đâu anh em ạ
- An toàn hơn cổ phiếu: Khi doanh nghiệp phá sản, trái chủ được trả trước cổ đông.
- Thanh khoản tương đối: Có thể bán lại trên sàn hoặc bán cho người khác.
- trái phiếu những năm 2000 ai còn giữ hoặc ép plastic từ ngày xưa đem ra bán thành đồ cổ nhan giàu
- Đa dạng hóa danh mục: Có trái phiếu giúp anh em đỡ đau tim khi cổ phiếu rơi tự do.
Rủi ro khi đầu tư trái phiếu – không ngọt như lời quảng cáo
- Rủi ro tín dụng: Doanh nghiệp “xù nợ”, không trả gốc lãi.
- Rủi ro thanh khoản: Muốn bán lại mà không ai mua. (kiểu mấy thầy cô giáo bị bắt ép nhận mấy tờ giấy trái phiếu thay cho ngày công.)
- Rủi ro lãi suất: Khi lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu cũ giảm.
- Rủi ro pháp lý: Phát hành chui, thiếu minh bạch.
Ví dụ: Năm 2022, thị trường trái phiếu Việt Nam chao đảo với nhiều doanh nghiệp bất động sản vỡ nợ. Bao nhà đầu tư “ôm bom” vì nghĩ trái phiếu an toàn như ngân hàng.
Trái phiếu như “lời hứa” của thời gian
Tiền là giấy, và Trái phiếu vốn dĩ nó cũng chỉ là một tờ giấy mà thôi. Nhưng cái “chất” nằm ở chỗ: nó đại diện cho lời hứa.
Hứa rằng 3 năm, 5 năm hay 10 năm sau, bạn sẽ nhận lại tiền gốc và lãi.
Đầu tư trái phiếu, nhiều khi giống như bỏ một hạt giống xuống đất: hôm nay trông chẳng có gì, nhưng theo thời gian nó sẽ nảy mầm, lớn lên và cho trái ngọt.
Vấn đề là: chúng ta đủ kiên nhẫn để chờ hay không?
cũng giống như tôi viết blog chém gió này vậy, 10 năm nữa hoặc lâu hơn để nhìn lại động lực nào giúp tôi viết từng dòng mỗi ngày?
Giờ bố mẹ đã về hưu, không còn cảnh “trừ toẹt” lương để đổi lấy tờ giấy lạ lẫm ấy nữa. bố mẹ cứ lo cho tôi mãi, lo tôi không chịu lớn, kiểu lông bông chém gió chẳng có công ăn việc làm gì ổn định.
Bố mẹ chưa bao giờ đọc được những dòng blog chém gió này của tôi đâu anh em ạ.
Nhiều lúc mình tự hỏi cái gì là ổn định? liệu có một ngày chấp nhận bỏ tất cả rồi phiêu lưu đến một nơi xa như châu phi chẳng hạn?
và lại làm lại từ đầu? trồng rau nuôi gà,đánh bắt cá, sinh tồn?
Thỉnh thoảng tôi tự hỏi: không biết tờ trái phiếu năm xưa còn nằm đâu đó trong ngăn kéo cũ, hay đã đổi lấy gạo nuôi tôi khôn lớn hoặc đã thất lạc theo dòng thời gian?
Nhưng chắc chắn, những tờ giấy ấy đã để lại cho tôi một ký ức – rằng tài chính không phải là thứ gì xa xôi, mà nó gắn chặt với đời sống thường ngày, với nỗi buồn vui của cả một thế hệ.
Cuộc đời mà, tiền bạc rồi cũng chỉ là phương tiện, còn những kỷ niệm và bài học mới là thứ ở lại mãi.
