Tôi là một thằng vừa mới tìm hiểu về chứng khoán được vài tháng, đọc sách thì toàn thấy mấy cái chữ nghe cứ như “bùa chú”:…
Lúc đầu nói thật còn hăng hái cố đánh lừa bản thân mình hiểu😓
nhưng đến chương chứng khoán phái sinh thì… thôi rồi, đầu tôi căng như sầu riêng chín trên cây.
 |
| Cuốn sách chứng khoán phái sinh giúp nhà đầu tư hiểu rõ hợp đồng tương lai, quyền chọn và chiến lược phòng ngừa rủi ro |
Định nghĩa: Chứng khoán phái sinh thực chất là một dạng hợp đồng tài chính, trong đó hai bên thỏa thuận ở thời điểm hiện tại nhưng việc thanh toán hay thực hiện lại diễn ra ở một mốc thời gian trong tương lai.
Giá trị của hợp đồng này gắn chặt với biến động của một tài sản cơ sở, ví dụ như cổ phiếu, trái phiếu, vàng, dầu mỏ hay chỉ số VN30
ngày xưa tôi cũng học giỏi môn triết học với lý luận chủ nghĩa mác lê nin lắm anh em ạ. nhưng đọc xong đoạn phái sinh mà thấy mình vã mồ hôi, giống như đang học tiếng của người ngoài hành tinh.
tại sao tôi lại mua cuốn sách chết tiệt này nhỉ?😅
Tôi tự hỏi: “Ủa, mua cổ phiếu là mua cổ phiếu thôi, thế liên quan cái quái gì đến hợp đồng tương lai? Có phải mình đang ký kết với Doraemon để đi tới tương lai không?”
Hỏi thật có anh em nào học chứng khoán đến đoạn phái sinh này, kiểu mơ hồ như ngồi nghe mấy ông tiến sĩ giải thích tại sao lỗ đen lại bẻ cong được thời gian và không gian? du hành tương lai?
Thế là, vứt sách vở qua một bên, bỏ qua mấy cái mã VN30 và đang bùng nhùng, quên hết những định nghĩa khô khan, mở laptop, tìm đến chỗ quen thuộc: Blog Chém Gió.com viết đôi dòng
phái sinh ấy Nó chỉ là một công cụ, mà đã là công cụ thì có người dùng để kiếm tiền xây nhà, có người dùng để... tự làm khó mình.
Chúng ta sẽ cùng nhau "viết blog chém gió" về Hợp đồng mua bán sầu riêng tương lai nhé
Nghe có vẻ lạ, nhưng tin tôi đi, sau khi đọc xong tâm sự của tôi, bạn sẽ thấy chứng khoán phái sinh nó cũng chỉ đơn giản như vậy thôi
Cứ lấy ví dụ thật gần gũi, dễ tưởng tượng đi: Và thế là thay vì lý thuyết phức tạp, tôi bắt đầu hình dung ông Tý ở Bến Tre và ông Tèo ở Sài Gòn – hai nhân vật tưởng tượng
Chứng khoán phái sinh là gì? Hiểu đơn giản qua câu chuyện sầu riêng
Giả sử, bây giờ đang là tháng 3, và ông Tý ở Bến Tre đang có một vườn sầu riêng đang ra hoa, mùa thu hoạch thì vào tận tháng 9.
- ông ấy ra vườn băn khoăn: "Không biết giá sầu riêng tháng 9 tới sẽ thế nào?
- Lỡ lúc ấy trung quốc không thu mua, sầu riêng rớt giá thảm hại thì khổ.
- được mùa thì mất giá.."
- chùm hoa sầu đung đưa trong gió như nỗi lòng của lão tý
Cũng cùng lúc đó, có một ông buôn sầu riêng ở Sài Gòn, tên là Tèo, cũng đang lo lắng kiểu:
- "Dạo này sầu riêng hot quá, trung quốc gọi mình đặt hàng
- lỡ đến tháng 9 giá lên cao ngất ngưởng thì mình lại mất lãi.
- được giá thì mất mùa ..haizz"
tình cờ, ông Tý và ông Tèo quen nhau trên facebook zalo. họ xin địa chỉ và hẹn gặp nhau tại vườn ông Tèo.
 |
| Người nông dân và dân buôn ký hợp đồng mua bán sầu riêng – ví dụ đời thường về chứng khoán phái sinh. |
Hôm đó Họ cùng thỏa thuận: "Bây giờ, chúng ta sẽ ký một Hợp đồng mua bán sầu riêng trong tương lai nhé anh TÝ thân yêu
ông TÝ (chủ vườn) sẽ bán cho ông Tèo 1 tấn sầu riêng vào tháng 9, với giá 50.000 đồng/kg.
Dù giá sầu riêng tháng 9 là bao nhiêu đi chăng nữa, hai bên vẫn thực hiện giao dịch theo giá này
gọi là: Hợp đồng bao tiêu sản phẩm 1 tấn sầu riêng với mức giá đã định trước
để cho 2 bên không bùng kèo thì có mặt của người làm chứng: là ông Xã (người trung gian trưởng làng uy tín)
ông Xã: sau khi đọc hợp đồng xong nói: 2 bên đưa cho tôi 5 triệu đồng (nộp ký quỹ) để làm tin, nếu đến tháng 9 ông nào bùng kèo thì mất 5 triệu tiền đặt cọc.
cả ba vui mừng ký hợp đồng xong ăn uống hát đờn ca tài tử ngay tại vườn
👉 Đây chính là chứng khoán phái sinh phiên bản trái cây😅
- Với ông Tý (nhà sản xuất): đã bảo hiểm rủi ro giá. Dù sầu riêng tháng 9 có rớt giá xuống 30.000 đồng/kg, ông tý vẫn bán được với giá 50.000. Lợi nhuận đã được đảm bảo
- Với ông Tèo (nhà đầu tư/nhà buôn): Ông tèo cũng đã bảo hiểm rủi ro giá. Dù giá sầu riêng tháng 9 có tăng lên 80.000 đồng/kg, thì vẫn mua được với giá 50.000. Lãi của ông TÈO đã được chốt
- đặt cọc 5 triệu mà giữ chân được hợp đồng 50 triệu, ngon nè
- Cả hai ông đều yên tâm rủi ro, chỉ việc gảy đàn chờ đến tháng 9
Bạn thấy đấy, đây chính là bản chất của hợp đồng phái sinh.
hóa ra Nó là một thỏa thuận về một giao dịch sẽ diễn ra trong tương lai, với một mức giá được xác định ngay từ hiện tại.
Nói ngắn gọn hơn cho dễ nhớ: bạn không cần mua hẳn sầu riêng, cà phê, vàng hay cổ phiếu thật; bạn chỉ cần làm hợp đồng “đặt cược” xem giá nó tăng hay giảm trong tương lai.
Sau khi có tài khoản cơ sở, làm sao để giao dịch chứng khoán phái sinh?
muốn chơi phải mở tài khoản chứng khoán phái sinh
 |
| Hợp đồng mở tài khoản chứng khoán phái sinh – minh họa quy trình đăng ký và ký kết cho nhà đầu tư. |
Tài khoản cơ sở và tài khoản phái sinh là tách biệt nhau
- Tài khoản chứng khoán cơ sở: bạn mở ở công ty chứng khoán để mua bán cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ…
- Tài khoản chứng khoán phái sinh: cũng mở tại công ty chứng khoán, nhưng phải kí thêm hợp đồng riêng, vì phái sinh có cơ chế giao dịch khác (ký quỹ, thanh toán hằng ngày, rủi ro cao hơn).
👉 Tức là: mở tài khoản cơ sở rồi, bạn chưa tự động có tài khoản phái sinh. Bạn phải đăng ký mở thêm một tài khoản phái sinh mới.
Quy trình mở tài khoản phái sinh (ở Việt Nam)
- Bạn đã có tài khoản cơ sở tại công ty chứng khoán.
- Đăng ký mở thêm tài khoản phái sinh tại cùng công ty.
- Ký hợp đồng phái sinh, chấp nhận các điều khoản đặc thù (ký quỹ, margin call…).
- Nộp tiền ký quỹ ban đầu (tối thiểu 10 – 15% giá trị hợp đồng) vào tài khoản phái sinh.
- Sau đó mới được phép giao dịch hợp đồng tương lai (VN30F, hợp đồng TPCP).
- đọc tiếp: hướng dẫn mở tài khoản phái sinh
- mình bỏ link hướng dẫn màu cam đó: anh em vào làm theo từng bước nhé
Điểm khác biệt lớn nhất
- Cơ sở: bạn bỏ tiền mua cổ phiếu → cầm cổ phiếu.
- Phái sinh: bạn bỏ tiền ký quỹ nhỏ → kiểm soát một hợp đồng có giá trị lớn hơn nhiều lần. Lời/lỗ được tính và thanh toán hằng ngày qua Trung tâm Lưu ký (VSD).
Các loại chứng khoán phái sinh
sau khi chúng ta đăng ký mở tài khoản chứng khoán cơ sở rồi. chúng ta mở thêm một hợp đồng nữa gọi là hợp đồng chứng khoán phái sinh
Hợp đồng kỳ hạn (Forward)
Hai bên tự thỏa thuận với nhau: “Tới ngày X, tao bán cho mày tài sản Y với giá đã chốt hôm nay.”
👉 Không có sàn đứng giữa, chỉ là cam kết song phương.
- Ưu điểm: linh hoạt, muốn deal kiểu gì cũng được.
- Nhược điểm: rủi ro cao nếu một bên “lật kèo”. trốn đi làm bên cam chẳng hạn
- Ví dụ sầu riêng: Tèo và bác Tý bắt tay: “Tháng 9, bác Tý bán cho Tèo 1 tấn sầu riêng giá 50 triệu/tấn.” Đến tháng 9, giá thị trường có tăng hay giảm thì vẫn phải mua bán đúng 50 triệu.
Hợp đồng tương lai (Futures) được nhắc đến trong bài viết này
 |
| Bản hợp đồng mua bán sầu riêng bằng giấy, minh họa cơ chế phòng ngừa rủi ro như trong chứng khoán phái sinh |
Hợp đồng tương lai Giống hợp đồng kỳ hạn, nhưng hợp đồng phái sinh được chuẩn hóa và đưa lên sàn giao dịch tập trung.
👉 Có trung tâm bù trừ đứng ra đảm bảo, nên minh bạch, khó bùng kèo hơn
- Ưu điểm: an toàn, dễ chuyển nhượng lại hợp đồng.
- Nhược điểm: ít linh hoạt hơn vì bị chuẩn hóa.
- Ví dụ sầu riêng: Thay vì bắt tay riêng với bác Tý, thì Tèo lên sàn phái sinh nông sản mua hợp đồng tương lai: “Tháng 9, mua 1 tấn sầu riêng giá 50 triệu.” Lúc đó, sàn sẽ đảm bảo Tèo không quỵt và bác Tý không bùng.
Hợp đồng quyền chọn (Options)
Người mua trả tiền để có quyền, nhưng không phải nghĩa vụ, thực hiện hợp đồng trong tương lai.
- 👉 Có 2 loại: quyền chọn mua (Call) và quyền chọn bán (Put).
- (ý là: có tiền thì có quyền, có nghĩa là ta có quyền được lựa chọn mua hoặc bán, chứ ta không có nghĩa vụ phải thực hiện hợp đồng đó) kiểu nếu thấy thiệt thì ta thôi không chọn nữa vì ta đã bỏ tiền ra để phòng ngừa rủi ro dồi
- Ưu điểm: bảo hiểm rủi ro, lỗ thì bỏ quyền.
- Nhược điểm: phải trả phí (tiền cọc). ( mất tiền nhưng được quyền lựa chọn)
- Ví dụ sầu riêng: Tôi đưa bác Tý 5 triệu để mua “quyền” lấy 1 tấn sầu riêng giá 50 triệu vào tháng 9.
- Nếu tháng 9 giá thị trường 70 triệu, tôi dùng quyền được lấy → tôi lời.
- Nếu giá tụt còn 40 triệu, tôi bỏ quyền, mất 5 triệu cọc nhưng không lỗ nặng.
- vậy nếu ông tý cũng mua quyền thì sao?:
- ông tý hoàn toàn có quyền không bán nếu đặt cược 5 triệu (chấp nhận mất cọc)
Hợp đồng hoán đổi (Swaps)
Hai bên thỏa thuận hoán đổi dòng tiền hoặc tài sản để giảm rủi ro. Thường áp dụng với lãi suất, ngoại tệ.
- Ưu điểm: giúp ổn định dòng tiền, phù hợp nhu cầu từng bên.
- Nhược điểm: phức tạp, thường chỉ dành cho tổ chức lớn.
- Hai ông bèn làm một hợp đồng hoán đổi (swap):
- Ông A cam kết: “Tao sẽ bán cho mày cá ngừ mỗi tháng với giá cố định 100k/kg, bất chấp ngoài chợ giá thế nào.”
- Ông B cam kết ngược lại: “Ok, tao sẽ trả mày đúng giá 100k/kg, không mặc cả.”
👉 Như vậy, hai bên đã hoán đổi rủi ro giá cả:
- Ông A yên tâm vì dù giá cá ngoài chợ có tụt xuống 80k/kg, 70k/kg, ông vẫn bán được 100k/kg.
- Ông B yên tâm vì dù giá ngoài chợ nhảy lên 120k/kg, 130k/kg, ông vẫn mua được đúng 100k/kg.
- Thực chất, ông A và ông B đang hoán đổi dòng tiền (cash flow) giữa giá thả nổi của thị trường và giá cố định mà họ chốt.
Vai trò của chứng khoán phái sinh
Khi nhắc đến chứng khoán phái sinh, tôi nghĩ đơn giản là “đòn bẩy cao, lời nhanh, lỗ cũng nhanh”. Nhưng thực ra, nó không chỉ là “sòng bạc tài chính” như một số người lầm tưởng.
để tôi chém gió tiếp cho anh em nghe nhé. Nếu hiểu đúng, phái sinh có ba vai trò cực kỳ quan trọng trong nền kinh tế và cả trong… chợ sầu riêng.
Quản trị rủi ro (Hedging) – Chốt giá để ngủ ngon 😴
Trong kinh doanh, nỗi lo lớn nhất không phải là làm ra sản phẩm, mà là giá cả biến động. Nông dân, thương lái, doanh nghiệp đều có thể rơi vào cảnh “sáng nắng chiều mưa” chỉ vì thị trường đảo chiều.
- Ví dụ tài chính: Một công ty xuất khẩu lo ngại tỷ giá USD/VND biến động, ký hợp đồng phái sinh để “khóa” tỷ giá.
- Ví dụ sầu riêng: Bác Hai ở Bến Tre sợ đến mùa thu hoạch giá rớt thảm còn 30.000đ/kg, nên chốt hợp đồng bán trước cho thương lái 50.000đ/kg.
- ví dụ lợn giá lợn hơi, nông sản dưa hấu vải thiều: nếu ai đó chăn nuôi lợn như ở các vùng quê như phú thọ, tuyên quang mà biết được vai trò của phái sinh thì không phải sợ gì hết. yên tâm nuôi lợn
Nhờ đó, người nông dân không cần lo bão tố hay Trung Quốc bất ngờ “quay xe” ngừng nhập khẩu. Lợi nhuận ít nhiều đã được đảm bảo. Đây là cách phái sinh giúp doanh nghiệp, nông dân hay nhà đầu tư ngủ ngon giữa bão giá.
Đầu cơ (Speculation) – Đặt cược với tương lai 🎲
Thẳng thắn mà nói, phần đông nhà đầu tư cá nhân ở Việt Nam tham gia phái sinh không phải để phòng ngừa rủi ro, mà là để… đánh cược giá lên hay xuống. đầu tư tài chính nhưng lại có dòng máu cờ bạc
- Ví dụ tài chính: Bạn tin VN30F sẽ tăng sau khi có tin CPI Mỹ hạ nhiệt, liền mua hợp đồng tương lai.
- Ví dụ sầu riêng: Bạn chẳng ăn sầu riêng, chẳng trồng sầu riêng, nhưng nghe tin Trung Quốc tăng nhập khẩu. Bạn liền “ôm” hợp đồng tương lai sầu riêng với giá 60.000đ/kg, hy vọng vài tháng sau giá lên 90.000đ/kg để lãi lớn.
- ví dụ: mùa covid đầu cơ khẩu trang, mùa hè nắng nóng/ đầu cơ bán máy phát điện mini... làm ăn chộp giật mà đời mấy khi
- Đầu cơ trong phái sinh giống như ngồi trong casino tài chính: hồi hộp, căng thẳng, nhưng nếu đọc đúng ván bài, lợi nhuận đến nhanh như lũ yagi
Kinh doanh chênh lệch giá (Arbitrage) – Kiếm tiền từ khoảng trống 💸
Đây là “nghề của dân chuyên” – không cần chờ giá tăng hay giảm, chỉ cần chênh lệch giá giữa hai thị trường là đủ để bỏ túi lợi nhuận.
- Ví dụ tài chính: Giá hợp đồng VN30F hiện cao hơn chỉ số VN30 cơ sở 10 điểm. Nhà đầu tư arbitrage sẽ bán hợp đồng tương lai, đồng thời mua rổ cổ phiếu VN30 cơ sở. Khi giá hai bên hội tụ, họ lãi phần chênh lệch.
- Ví dụ sầu riêng: Sáng sớm bạn mua sầu riêng tại chợ đầu mối với giá 50.000đ/kg. Cùng lúc đó, bạn bán hợp đồng kỳ hạn cho người khác giá 55.000đ/kg. Lãi 5.000đ/kg đã nằm gọn trong túi, không cần chờ trái chín
- ví dụ lợn hơi: ở hai vùng khác tỉnh hoặc khác quốc gia đi cho dễ hình dung: nếu giá lợn ở Tuyên quang rẻ, mà giá heo ở hà nội đắt. vậy là thương lái sẽ ồ ạt đổ tiền về tuyên quang gom hàng xong chuyển xuống thủ đô, vẫn số lợn đó ăn chênh lệch giá vài trăm nghìn/1 com
- ăn chênh lệch lúc nào thị trường thủ đô bão hòa, thừa lợn, giá cân bằng trở lại thì thôi không chuyển nữa, ngồi chờ đọc blog chém gió xem thị trường nào lệch giá lại lao vào đầu tư tiếp
- tóm lại Arbitrage là cách phái sinh giúp thị trường trở nên hiệu quả hơn, bởi nếu có chênh lệch bất thường, sẽ có người lao vào tận dụng, khiến giá nhanh chóng cân bằng trở lại.
Thêm một vai trò ít ai nhắc tới: Tăng thanh khoản & độ sâu thị trường 🌊
Phái sinh không chỉ giúp người chơi kiếm lời, mà còn tạo ra tính thanh khoản cho thị trường tài chính. Khi hợp đồng phái sinh được giao dịch sôi động, nó phản ánh kỳ vọng của nhà đầu tư về tương lai, đồng thời hỗ trợ thị trường cơ sở (cổ phiếu, trái phiếu) vận hành hiệu quả hơn.
Ví dụ: Dù bạn không mua cổ phiếu của cả 30 công ty VN30, nhưng chỉ cần giao dịch hợp đồng tương lai VN30, bạn đã gián tiếp đặt cược vào xu hướng chung của cả thị trường.
Điều này giúp dòng tiền luân chuyển nhanh, dễ dàng và minh bạch hơn.
👉 Tóm lại: Chứng khoán phái sinh không phải là “trò đỏ đen”, mà là công cụ đa năng:
- Người cần an toàn → dùng để phòng ngừa rủi ro.
- Người thích mạo hiểm → dùng để đầu cơ.
- Người tinh vi → khai thác chênh lệch giá.
- Thị trường → hưởng lợi vì có thêm thanh khoản và cơ chế cân bằng giá.
Ví dụ hôn nhân sắp đặt – phái sinh trong đời sống
Giả sử có hai gia đình, quen biết và quý mến nhau từ lâu. Bác A có con trai, bác B có con gái. Hai bên nói chuyện thân tình và quyết định:
“Thôi thì mình gả con cho nhau, đến năm 20 tuổi sẽ làm đám cưới cho chúng nó. Dù lúc đó cháu có béo hay gầy, đẹp trai hay ngáo, lương cao hay vẫn thất nghiệp… thì hợp đồng này vẫn có hiệu lực.”
👉 Đây chính là một hợp đồng kỳ hạn (forward contract) trong đời sống: hai bên “khóa giá” hạnh phúc tương lai của tụi trẻ ngay từ bây giờ, bất chấp biến động sau này.
- Nếu sau 20 năm, cậu con trai thành đạt, phong độ, gia đình cô dâu hời to → giống như giá sầu riêng tăng mà vẫn được mua giá rẻ.
- Nếu sau 20 năm, cậu con trai vẫn ngáo, chém gió, nghiện game, thất nghiệp, thì gia đình cô dâu “ôm hợp đồng lỗ nặng”. Nhưng đã ký, thì phải “thanh toán” thôi.
- ngược lại: nếu sau 20 năm cô gái ấy xinh đẹp, giỏi ngoan, thì nhà trai cũng lời lớn. "chú rể là thằng hp nhất, cười toe xác nhận... ngon chỉ việc chén'😅
- nếu sau 20 năm cô gái ấy lớn lên kiểu đen, vâu, xấu thì nhà trai cũng hơi buồn😓
Còn nếu muốn hiện đại hơn, gia đình có thể thêm điều khoản quyền chọn (options):
“Tới năm 20 tuổi, nếu cậu con trai có sự nghiệp ổn định thì nhà gái thực hiện hợp đồng (call option). Nếu không, nhà gái có quyền từ chối, chỉ mất khoản phí ‘đặt cọc tình cảm’ từ trước (premium).”
👉 Thấy chưa, phái sinh không chỉ nằm trong sàn chứng khoán hay vườn sầu riêng, mà ngay cả chuyện hôn nhân sắp đặt cũng có thể coi là một dạng “hợp đồng phái sinh cảm xúc”!
thực ra thì xã hội giờ hiện đại rồi, đâu còn có chuyện hôn nhân sắp đặt kiểu cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy nữa, anh em nhỉ.
giới trẻ giờ còn sống thử trước hôn nhân nữa: vẫn chuyện nhà ông A và B
vì ở gần nhau nên chúng nó là thanh mai chúc mã học cùng nhau từ cấp 1 đến đại học, chúng nó cũng biết cha mẹ nó có mối thân tình giao ước.
Hai đứa nó xim phép cha mẹ: để chúng con sống thử trước hôn nhân😅
điều đó cũng là một dạng hợp đồng quyền chọn (Options).
- Khi sống thử, Hai đứa có quyền (right) nhưng không bắt buộc (not obligation) đi đến hôn nhân.
- Nếu thấy “tài sản cơ sở” (người yêu) ngon lành, hợp ý, hợp phong thủy → chúng nó thực hiện quyền chọn mua (Call Option), nhắm mắt yêu luôn, tiến tới đám cưới.
- Nếu sau một thời gian sống thử, phát hiện “giá trị nội tại” không như kỳ vọng (thằng con trai ngáy to, ở bẩn, thích chém gió, tiêu xài hoang) → nhà gái không thực hiện quyền, bỏ luôn hợp đồng, chỉ mất “phí quyền chọn” (premium), tức thời gian, công sức, vài bữa cơm và đôi khi là… tiền thuê nhà nghỉ
- ⚖️ Tóm lại: nếu để ý sẽ thấy chứng khoán phái sinh trong cuộc sống luôn tồn tại ở một hình thức na ná thế
- Sống thử = Quyền chọn.
- Hôn nhân chính thức = Thực hiện quyền.
- Chia tay sau sống thử = Hủy quyền, mất phí premium.
Rủi ro của chứng khoán phái sinh
quay trở lại bài viết. Chứng khoán phái sinh là một công cụ cực mạnh: có thể giúp bạn phòng ngừa rủi ro hoặc kiếm lợi nhuận nhanh chóng. Nhưng đi kèm với đó, nó cũng tiềm ẩn những rủi ro “khó nuốt” hơn cả múi sầu riêng nhiều gai.
 |
| Thương lái được mùa vui vẻ khi giá sầu riêng tăng, trong khi người nông dân thất vọng được mùa mất giá – minh họa cơ hội và rủi ro tương tự trong chứng khoán phái sinh. ảnh hai nhân vật tý và tèo, mà nhờ có họ câu chuyện phái sinh trở nên sống động |
Rủi ro đòn bẩy – “ăn nhanh nhưng cũng dễ ngộ độc” ⚡
Phái sinh cho phép bạn kiểm soát hợp đồng lớn chỉ với số vốn nhỏ (ký quỹ). Nhưng chính đòn bẩy này khiến tài khoản dễ cháy.
- Ví dụ tài chính: Ký quỹ 10 triệu có thể giao dịch hợp đồng trị giá 100 triệu. Nếu thị trường biến động 10%, bạn mất sạch số ký quỹ.
- Ví dụ sầu riêng: Bạn đặt cọc 5 triệu để giữ 100 trái sầu riêng. Nếu mai giá tăng, bạn lời to. cười không ngậm được mồm. Nhưng nếu giá giảm mạnh, chủ vườn gọi bạn bù thêm tiền. Không nộp → mất cọc, mất luôn cả “ghế khách VIP”.
bạn đặt cọc 5 triệu để giữ 100 quả sầu riêng, giá thỏa thuận là 100.000đ/quả.
Sau đó, giá thị trường giảm còn 80.000đ/quả → tức là hợp đồng bạn đang giữ bị lỗ 20.000đ/quả x 100 quả = 2 triệu.
- Khoản lỗ này sẽ được trừ ngay vào tiền cọc 5 triệu. Tài khoản của bạn chỉ còn 3 triệu. (ghê chưa?)
- Nếu giá tiếp tục giảm, đến mức tiền ký quỹ chỉ còn dưới ngưỡng tối thiểu (ví dụ 2 triệu), thì chủ vườn (tức công ty chứng khoán) sẽ gọi bạn nộp thêm tiền để khôi phục lại mức ký quỹ ban đầu.
- 👉 Đây chính là lý do “giá giảm, chủ vườn gọi bạn bù thêm tiền”. Không phải vì họ thích gọi, mà vì hệ thống giao dịch phái sinh được thiết kế để đảm bảo luôn có đủ tiền bù lỗ ngay lập tức.
Trong chứng khoán phái sinh, bạn không phải bỏ tiền mua hết hợp đồng ngay từ đầu, mà chỉ cần ký quỹ một phần nhỏ (thường 10–15% giá trị hợp đồng).
- Khi thị trường đi đúng hướng → bạn có lãi, tài khoản tăng.
- Khi thị trường đi ngược hướng → bạn lỗ, số tiền ký quỹ bị trừ dần.
- Nếu lỗ quá nhiều, khiến tiền trong tài khoản không đủ duy trì hợp đồng, công ty chứng khoán (qua VSD – Trung tâm Lưu ký) sẽ gọi bạn nộp thêm tiền → cái này gọi là margin call (yêu cầu ký quỹ bổ sung).
- Nếu bạn không nộp, công ty sẽ đóng vị thế (bán hợp đồng) của bạn để tránh rủi ro hệ thống.
So sánh chứng khoán cơ sở với phái sinh
- Cơ sở (mua cổ phiếu): Giá giảm, bạn vẫn ngồi đó, chẳng ai bắt nộp thêm tiền. Lỗ thì cứ để đó, trừ khi bạn bán.
- Phái sinh: Lỗ bao nhiêu, hệ thống tính ngay, trừ ngay vào ký quỹ. Không đủ thì phải nộp thêm, nếu không sẽ bị ép bán hợp đồng
Rủi ro biến động giá – “sáng cười, chiều khóc” 📉📈
- Thị trường phái sinh thường biến động mạnh hơn cơ sở, đặc biệt là hợp đồng VN30F.
- Chỉ cần một tin tức vĩ mô (Fed tăng lãi suất, CPI Mỹ công bố) là VN30F có thể “bay” 30 điểm trong 15 phút.
- Điều này khiến tài khoản của bạn biến động cực nhanh: sáng còn xanh mướt, chiều đã đỏ rực.
- 👉 Giống như sầu riêng: sáng đi chợ giá 60.000đ/kg, chiều quay lại đã thành 45.000đ/kg, bạn chưa kịp ăn đã thấy… mua đắt
Rủi ro thanh khoản – “muốn thoát mà không có cửa” 🚪
Một số hợp đồng phái sinh (như trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm) thanh khoản còn thấp, ít người giao dịch. Nếu lỡ “ôm” một vị thế lớn, đến khi muốn thoát mà không có bên đối ứng, bạn có thể bị kẹt.
👉 Giống như ôm 10 tấn sầu riêng non: muốn bán ngay thì chẳng ai mua, đành phải ngồi chờ… và ngửi mùi thum thủm
Rủi ro tâm lý – “con dao hai lưỡi
Phái sinh di chuyển theo từng phút, từng giây. Với F0, nhìn bảng điện nhảy đỏ xanh liên tục có thể khiến cảm xúc chi phối hoàn toàn.
- Khi lời thì tham, không chốt.
- Khi lỗ thì sợ, không cắt.
- Kết quả: “cháy” tài khoản nhanh hơn ăn một múi sầu riêng đông lạnh.
Rủi ro hệ thống & pháp lý 🖥️⚖️
- Hệ thống giao dịch có thể gặp trục trặc, nghẽn lệnh (nhất là khi thị trường biến động mạnh).
- Khung pháp lý ở Việt Nam còn hạn chế: mới có VN30F và TPCP, chưa đa dạng như thế giới. Nhà đầu tư chưa có nhiều công cụ để phân tán rủi ro.
đứng ở sàn VN30 nhìn ra phái sinh thế giới
Phái sinh có thể dựa trên hầu hết mọi thứ, nhưng nổi bật nhất:
Hàng hóa (Commodities)
- Dầu thô (Crude Oil)
- Vàng, bạc, bạch kim
- Ngũ cốc (lúa mì, ngô, cà phê)
- Khí tự nhiên, đường, cà phê…
Tiền tệ (Currency)
- USD, EUR, JPY, GBP…
- Hợp đồng tương lai hoặc quyền chọn ngoại tệ
- Chỉ số chứng khoán (Equity Index)
- S&P 500, Dow Jones, NASDAQ (Mỹ)
- DAX (Đức), Nikkei (Nhật), FTSE 100 (Anh)
Trái phiếu, lãi suất
- Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ
- Hoán đổi lãi suất (Interest rate swaps)
Ai nên tham gia phái sinh?
- chúng ta có thể thử sức nếu:Đã có kinh nghiệm giao dịch cổ phiếu. tất nhiên là trừ tôi ra vì tôi chỉ là thằng viết blog chém gió
- Hiểu rõ quản trị rủi ro: biết cắt lỗ, đặt stop-loss.
- Dùng tiền nhàn rỗi, chấp nhận mất.
- Tâm lý vững, không bị cuốn theo tham – sợ.
Nếu bạn là F0 mới, hoặc dễ bị cảm xúc chi phối → hãy tránh xa phái sinh. Tốt hơn nên bắt đầu từ thị trường cơ sở (cổ phiếu) để tích lũy kiến thức.
👉 Tóm lại: Chứng khoán phái sinh như sầu riêng: ăn đúng cách thì thơm ngon bổ béo, ăn sai cách thì đau bụng; cuộc đời cũng vậy, biết lựa chọn và kiên nhẫn, thì ngọt ngào, hấp tấp vội vàng, thì… quàng phải dây
chứng khoán phái sinh Đặt cược Tương lai – nơi mọi rủi ro đều đáng giá
Cuộc đời con người, thực ra cũng giống như chứng khoán phái sinh. chúng ta đau đáu muốn quay về quá khứ để hoàn thành nốt những điều còn dang dở
Chúng ta lúc nào cũng muốn đặt cược vào tương lai: học hành chăm chỉ, đầu tư sự nghiệp, chọn bạn đời, tích góp tiền bạc…
Nhưng tương lai – giống như giá cổ phiếu hay giá sầu riêng – luôn mơ hồ, khó đoán trước.
Thậm chí đôi khi hôm nay thấy chắc chắn, mai đã đảo chiều bất ngờ. Giống như hợp đồng phái sinh, chúng ta cam kết, hy vọng và chuẩn bị sẵn tâm lý cho những kịch bản tốt lẫn xấu.
Và cũng như nhà đầu tư thông minh, người hiểu đời biết cân bằng rủi ro – phần thưởng, mới có thể sống an yên giữa những biến động không ngừng của cuộc sống.
Nếu tương lai là một điều dễ đoán thì sao nhỉ, thì cuộc đời cũng chẳng còn gì thú vị. Mọi nỗ lực, mọi lựa chọn, mọi rủi ro đều trở nên tẻ nhạt, giống như đặt cược mà biết trước kết quả, thì còn gì cảm giác hồi hộp, còn gì bài học từ thất bại hay niềm vui từ thành công.
Chính sự bất định, khó đoán trước của tương lai mới tạo nên sức hấp dẫn của cuộc sống, nhưng chính vì thế mà mỗi quyết định mới có giá trị, mỗi trải nghiệm mới trở nên đáng nhớ.
phải không bạn lòng?
